Een gezond, gelukkig en fit paard is wat iedere paardeneigenaar wenst. Voor een paard is hun spijsverteringsstelsel van essentieel belang voor hun gezondheid. Vergeleken met andere diersoorten zijn paarden helaas erg gevoelig voor darmproblemen. Een grote reden hiervoor is dat de lengte van hun maag-darm kanaal relatief erg lang is. Bij een volwassen paard moet voedsel een reis van zeker wel 35 meter afleggen. Als het aan een stuk rechtdoor zou gaan, zou het mogelijk minder spannend zijn allemaal. Maar de darmen van paarden liggen in haakse bochten en zijn daarom ook gevoelig voor verstoppingen.
Koliek
Koliek is voor vele paardeneigenaren een van de grootste nachtmerries. Als een paard last heeft van zijn buik (darmen), dan noemt men de uiting van de pijn daarvan: koliek. Het is dus een verzamelnaam voor als je paard zich niet lekker voelt en het te maken heeft met zijn spijsverteringsstelsel. Zoals elke pijn kan het matig tot heel heftig zijn en de uiting hiervan kan voor elk paard verschillend zijn. Een paard met buikpijn geeft vaak een onrustig beeld: afwisselend staan en liggen, rollen, zwiepen met de staart, schrapen met de voorbenen, flink zweten. Maar er zijn ook paarden die geen onrustig beeld geven maar heel erg naar binnen keren: verminderde eetlust, snellere ademhaling, grote neusgaten, gestrekt gaan staan (alsof ze moeten plassen), een algehele apathische indruk.
Bij sommige paarden zal het dus heel makkelijk te herkennen zijn dat ze pijn hebben en dat er iets mis is. Bij anderen zal het mogelijk niet heel snel opvallen. Blijf dus altijd alert als jouw paard ander gedrag vertoont, dit kan een teken zijn dat er iets mis is.
Hoe ontstaat koliek?
Een van de meest gestelde vragen aan een dierenarts als een paard koliek heeft is: “Maar hoe kan dit nou ontstaan?” Soms is er een hele duidelijk reden van het ontstaan van de koliek. Denk bijvoorbeeld aan een grote voer verandering (paarden zijn hier erg gevoelig voor en dit moet altijd geleidelijk). Maar in veel gevallen luidt het antwoord als volgt:
“Dat weten wij vaak niet. Het darmstelsel van paarden is vergeleken met andere dieren zo slecht in elkaar gezet, dat wij ons eerder moeten afvragen waarom het niet vaker voorkomt."
Voor velen is dit een totaal niet bevredigend antwoord en wordt je hier toch een beetje zenuwachtig van. Betekent dat men nul controle heeft of een paard wel of niet koliek krijgt? Bekent het dat wij er niets aan kunnen doen? Gelukkig niet! Hoewel er verschillende vormen van koliek zijn, ga ik mij hier beperken tot zandkoliek.
Zand in de darmen
Zandkoliek ontstaat pas bij een grote hoeveelheid zand in de darmen. Zand in de darmen kunnen paarden van alle leeftijden mee te maken hebben en het hoeft niet meteen te betekenen dat ze hier last van hebben. Elk paard krijgt af en toe wat zand binnen en voor een gezond paard is dit ook geen enkel probleem. Het lukt gezonde paarden moeiteloos om in kleine hoeveelheden zand eruit te werken zolang ze: 1. Voldoende structuurrijk ruwvoer krijgen om de darmen te stimuleren.
2. Voldoende mogelijkheid om te bewegen, 24/7 (let op een stal beperkt de beweging).
3. Een gezonde darmwerking hebben.
Als paarden last krijgen teveel zand gaat het niet om een paar gram zand in de darmen, maar het gaat dan om tientallen kilo’s. Door de zwaartekracht zal het zand vaak onderin de buik komen te liggen en daar een zandbank veroorzaken. Als er veel zand in de darmen zit, beperkt het de werking van de darmen en blijft het zand nog meer liggen. Voordat je echte duidelijke klachten bij een paard merkt ben je vaak al jaren en velen kilo's zand verder en moet je niet onderschatten dat het al die tijd de voedingsopnamen heeft beperkt en mogelijke schade heeft veroorzaakt aan de darmwand. Als het eenmaal om zoveel zand gaat, is het niet makkelijk en vaak pijnlijk om het eruit te krijgen. Als grote hoeveelheden zand verschuift in de darmen kan dit zorgen voor pijn en ongemak bij een paard wat zich kan uiten in koliek.
Het probleem kan dus ontstaat als de darmwerking van een paard niet optimaal is. Dit kan komen door een fysieke beperking maar ook door zijn huisvesting (onvoldoende slechte kwaliteit ruwvoer of te weinig beweging). Een nog veel voorkomend probleem die wordt gezien in de huisvesting is dat paarden ruwvoer aangeboden krijgen in het zand of modder. Ook als je het ruwvoer uit een bak verstrekt, zorg ervoor dat er ruime verharding is om de voerbak heen en dit elke dag zandvrij geveegd wordt. Laat je paarden de resten hooi niet uit het zand/modder eten. Hiermee voorkom je dat een paard meer zand opneemt dan dat hij eruit kan werken. Minder vaak komt het ook voor dat door een tekort in hun voeding happen zand opeten. Als je dit ziet probeer zo snel mogelijk te achterhalen waarom je paard dit doet.
Eerder herkennen
Helaas wordt er vaak pas aandacht aan dit probleem geschonken als het te laat is en moet een paard in een kliniek verder geholpen worden. Waar kan jij als paardeneigenaar op letten als aanwijzing dat je paard mogelijk last heeft van teveel zand in zijn darmen? Wij hebben gemerkt dat paarden voordat het echt mis er toch redelijk wat aanwijzingen zijn dat zand aan het opbouwen is in de darmen. Het zijn vooral wat vage niet eenduidige klachten. Een paard met teveel zand in zijn darmen kan één of een combinatie van deze symptomen vertonen:
Depressie.
Een verminderde eetlust.
Afvallen en moeilijk aankomen, ondanks wat je ze te eten geeft.
Ineens wisselende mest (waterige, slappe mest).
Gestrekt staan (alsof ze moeten plassen).
Niet werkwillig/voorwaarts
Niet graag buikspieren willen aanspannen tijdens beweging
Hang buik in combinatie met een licht doorgezakte rug
Weinig bovenlijn
Allerlei (vage) verschijnselen in de beweging (vooral achterhand).
Gevoeligheid aan de rechterlies en achter het zadel (zand hoopt zich vaak op in de blinde darm en kan een zware laag vormen op de bodem. De blinde darm zit ‘opgehangen’ aan het skelet van het paard vanuit de rechterlies en achter het zadel).
Terugkerende vage (gas)koliek.
Vaak 7 tot 10 dagen vóór het begin van tekenen van koliek losse, donkere, zanderige uitwerpselen.
Door ophoping van zand in de dikke darm kan het irritatie veroorzaken en water niet goed meer worden opgenomen. Hierdoor kan je inconsistente mest krijgen. Deze zelfde theorie verklaart waarom paarden met veel zand afvallen of niet in staat zijn om aan te komen. De darmwand van het paard is dan ook beschadigd en voedingsstoffen worden minder goed opgenomen/aangemaakt. Vanwege de schade die zand veroorzaakt, kan dit ongemak en pijn veroorzaken die tot depressie, verminderde eetlust of koliek leiden. Tijdens beweging (denk ook aan rijden) kan zand schuren tegen de darmwand en kan dit erg pijnlijk zijn. Paarden kunnen hierdoor minder werkwillig zijn of juist vluchtgedrag gaan vertonen.
Het is erg belangrijk om ons te realiseren dat de ophoping van zand in de darmen geen kwestie is van weken maar eerder van jaren! Veel paarden hebben al jaren last van dit probleem en weten we pas wat er mis is, als het ook goed mis is. Als je je paard niet van jongs af aan hebt, weet je ook niet waar hij heeft gestaan en dan kan het zomaar zijn dat je een paard hebt gekocht dat al teveel zand heeft in zijn darmen zonder dat je dat weet.
Hoe weet je het zeker?
De enige manier momenteel om zeker te weten dat je paard teveel zand heeft in zijn darmen is om een röntgenfoto te laten maken. Tegenwoordig zijn er dierenartsen die bij jou op stal een foto kunnen maken en anders bij veel kliniek hebben ze de mogelijkheid (bijvoorbeeld de kliniek in Utrecht). Er is ook een test die je thuis kan doen die veel dierenartsen adviseren en zelf nog uitvoeren, maar die is naar mijn mening niet betrouwbaar (zie mest test). Als er namelijk door middel van deze test geen zand te vinden is, zou het zomaar kunnen betekenen dat het je paard niet lukt om zand uit te scheiden ondanks dat er een hele zandbank in ligt. En als je wel veel zand in de mest terug vindt, duidt het er zeker op dat er zand in de darmen zit, maar ook dat je paard het aan het verwerken is en dan weet je nog niet hoeveel zand erin zit. Als je deze test doet, is het belangrijk om het meerdere keren per dag en meerdere dagen achter elkaar te doen. Zand komt niet elke keer eruit, het gaat met vlagen. Zie de uitkomsten als informatie maar je kan er geen zekere conclusies uittrekken.
Voorkomen is beter dan genezen
Hoe kan je het beste voorkomen dat jouw grote vriend problemen krijgt met zand in zijn darmen? Vele paarden in Nederland staan langere tijd in de winter in zand-paddocks (zonder ruwvoer) en in de zomer op kort afgegraasde weides. Een van de hoogste prioriteiten is te proberen zoveel mogelijk te voorkomen dat je paard (teveel) zand inneemt en een gezonde darmwerking heeft. Helemaal voorkomen is niet mogelijk en bij een gezond paard ook niet nodig. In de huisvesting van je paard kan je er wel rekening mee houden en zijn de belangrijkste factoren om teveel zand in de darmen te voorkomen:
Onbeperkt vrije beweging (spijsvertering van paarden is hiervan afhankelijk).
Voldoende goed structuurrijk ruwvoer (vezels nodig om het zand te transporteren en gezonde darmwerking).
Laat je paard nooit langer dan 4 uur zonder ruwvoer staan.
Hooi niet voeren in zand/modder of korte weides en voerplekken schoonhouden (aan te raden is het gebruik van hooibakken i.c.m. hooinetten, en vooral het verharden rondom de voerplekken).
Een goede huisvesting van je paard is van essentieel belang voor het zoveel mogelijk beperken van de zand innamen, maar als je paard al teveel zand in zijn darmen heeft zal het helaas geen geneesmiddel zijn.
De sluipende moordenaar
Het opbouwen van zand in de darmen is iets wat zich in jaren afspeelt en niet van de ene op de andere dag gebeurt. Als paarden het zand niet goed kunnen afvoeren is het erg gevaarlijk en is het belangrijk dat wij als paardeneigenaren ons bewust zijn van de mogelijke symptomen hiervan. Voordat men altijd maar zegt “Ja maar zo is mijn paard altijd al geweest”, hoop ik dat als het om bovengenoemde symptomen gaat, dat ze zich nog eens goed achter de oren gaan krabben. Als jouw paard moeilijk aankomt, denk dan niet alleen aan een wormbesmetting, maar hou zand ook in je achterhoofd als mogelijke oorzaak. Paarden zijn over het algemeen alerte, werkwillige en aanwezige dieren. Als jouw paard dat niet is, is het niet onverstandig om wat verder te zoeken naar een mogelijk onderliggende oorzaak. Bronnen: http://www.vetfolio.com/internal-medicine/equine-sand-colic https://wpamc.com/2015/09/03/sand-colic/ http://zandkoliek.nl/wp/tag/paraffine/